Anne Sütü ve Bebeğin Ek Gıda Beslenmesi
“Her açıdan sağlıklı bir bebek sahibi olmak için bebeğinize İLK 6 AY SADECE anne sütü verin”
Neden Anne sütü?
Bebeklerin normal büyüme ve gelişmelerini sağlayan en uygun besin anne sütüdür. İçeriği sabit olmayıp çocuğun yaşına, fizyolojik durumuna uygun bir değişim gösterir. Dolasıyla her annenin sütü kendi bebeği için en ideal olanıdır. Bu özelliklerden dolayı da hiçbir mama anne sütünün yerini tutamaz.
Anne sütü verilmesinde herhangi bir engel yoksa ilk 6 ay sadece anne sütü verilmelidir. Anne sütü ilk 6 ay tek başına yeterli bir besindir. 6 aydan sonra ek besinleri de alması şartıyla anne sütüne 1-2 yaşına kadar devam edilebilir.
Anne sütü emzirmenin başlıca yararları nelerdir?
Anne Sütü ve Emzirme Bebek İçin Olduğu Kadar Anne İçinde Önemlidir.
Karma Beslenme
Beslenme; büyüme, gelişme ve sağlığın korunmasında çok önemlidir. Büyümenin en hızlı olduğu dönem, anne karnındaki dönemdir. 1-3 yaş arasında büyümeyi etkileyen en önemli faktör beslenmedir.
Çocuklar sürekli büyüdükleri için, besin ihtiyaçları da büyüme hızlarına ve yaşlarına göre değişir.
Karma beslenmeye geçmekteki amaç, bir yandan bebeğin artan gıda gereksinimlerini karşılarken; diğer yandan da onu pütürlü şeyler yemeğe alıştırıp, damak tadı oluşturarak, 1 yaşına geldiğinde, ailesi ile sofraya oturup, tam anlamıyla karma beslenmeye uyabilmesini sağlamaktadır.
Bebeğinizin ihtiyacını göre doktorunuz karma beslenmeye geçmemiz gereken zamanı size söyleyecektir. Anne sütü alan bebekler 6 aylık olunca, anne sütü yetersiz olan bebekler ise daha erken karma beslenmeye geçebilirler. İdeal olan, ilk 6 ay bebeği sadece anne sütü ile beslemektir. Dünya Sağlık Örgütü, Amerikan pediatri Akademisi, T.C. Sağlık bakanlığı ilk 6 ayda her bebeğin mutlaka ve yalnızca anne sütü ile beslenmesini önermektedir.
Karma beslenme, anne sütünden daha üstün değildir. Bu yüzden karma beslenmeye başlamakta acele edilmemelidir. Karma beslenmeye başlansa dahi, 6-12 ay arasında bebeğin besin gereksiniminin yarısı veya yarısından fazlası anne sütünden karşılanmalıdır.
Bu dönemde çocuklarda çok belirgin olarak yetişkin gıdalarına özenme, anne babanın yediği gıdaları tatma duygusu vardır. Çoğu anne ve baba bunu fark edip, çocuklarına yediklerinden tattırmaktadır. Bebeğin bu aylarda gösterdiği merak, her şeyi ağzına götürme isteği ile ilgilidir. Bebeğinizin ağzına götürdüğü, sizin ona tattırdığınız şeylerin faydalı olduğu anlamına gelmez. Hatta bebeklerin sindirim sistemleri o kadar hassastır ki, ona bile zarar verebilirsiniz.
NEDEN EK GIDALARA DAHA ÖNCE BAŞLAMIYORUZ?
EK BESİNLERE GEÇ BAŞLAMANIN SAKINCALARI NELERDİR?
EK BESİNLERE GEÇİŞTE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR
Karma beslenmeye başlayan bebeklere su verilebilir. Her beslenme sonrası birkaç tatlı kaşığı kaynamış, soğumuş içme suyu çocuğa verilmelidir.
Besinlerin Kıvamı:
Bebeklerin mide kapasiteleri yaşlarına göre zamanla artar. Karma beslenmeye geçildiğinde, püre kıvamındaki yiyeceklerin verilmesi tercih edilmelidir. Püre besinler sıvı kıvamlı besinlerden daha fazla kalori içerir. Çok yoğun verilen besinlerin de bebek tarafından reddi kolaydır. O yüzden besinlerin kıvamının da zamanla, acele etmeden arttırılması gerekmektedir.
Besinlerin Miktarı:
Öncelikle besinler az miktarda verilir, bebeğin ilk kez besinlerle karıştırılmasını “besinlerin tattırılması” olarak algılamak gerekir. Yarım çay bardağı (30-35 ml)ile başlanıp, yavaş yavaş besin miktarları arttırılmalıdır. Her insanın olduğu gibi, bebeklerin de beslenme miktarı değişkendir. Ortalama alması gereken miktar kolayca bebeğin ayı kadar çorba kaşığı yemesi ile hesaplanır. Örneğin; 7 aylık bir bebeğin 7 çorba kaşığı karma besin alması yeterlidir.
4-6 ay
Anne sütü yeterli değilse 4, aydan itibaren bile karma beslenmeye geçilebilir. Karma beslenmeye geçiş zamanını doktorunuz size söyleyecektir.
Anne sütü ve ek olarak 2-3 öğün ek besin
Meyve ve sebze suları ( elma, armut, havuç )-(hazır meyve suları kullanmayınız)
Yoğurt ( ev yapımı )
Muhallebi ( pirinç unu ve su ile yapılmış )
Pekmez ( 1 çay kaşığı kadar )
Yumurta sarısı ( ¼ ile başlanır, 1 ay içerisinde yavaş yavaş arttırılarak tam yumurta sarısına tamamlanır )
Hazırlama:
Meyve püresi: Mevsimine göre meyveler seçilir. Kışın tercihen elma, yazın da şeftali ile başlanabilir.
Hazırlanışı: Meyve iyice yıkanır, kabukları soyulur, cam rendede rendelenir. İlk kez verildiğinde yarım çay bardağı ile başlanır. Miktarları yavaş yavaş arttırılır.
Sebze püresi:1 tatlı kaşığı pirinç, 1/2 adet havuç,1/2 orta boy patates yıkanır, soyulup küçük bir tencereye konulur. Üzerini örtecek kadar içme suyu ilave edilir, kaynatılır, iyice pişmesi beklenir. Az su ile tel süzgeçten geçirip, püre haline getirilir. Çocuğa bir iki tatlı kaşığı vererek başlanır. Miktarları ve 2 günde 1 çeşitleri yavaş yavaş arttırılır. Püreye 2.hafta 1 tatlı kaşığı zeytinyağı, 3.hafta 1 yemek kaşığı kıyma eklenir.
Yoğurt: Sindirimi kolay olduğundan bebekler için iyi bir besindir. Ayrıca bağırsak mikroflorası için gerekli bakterileri içerir. Bir litre süt kaynatılır, elin yakmayacağı sıcaklıkta 40 dereceye kadar soğutulur. 1-2 çorba kaşığı süt içinde sulandırılmış 1 çorba kaşığı yoğurt maya olarak süte eklenir ve yavaşça karıştırılır. Tencerenin üstü sarılarak en az 4 saat kadar sıcak ortamda bekletilir. Hazırlanan yoğurt 2-3 gün süre ile bebeğinize verilebilir.(200 ml ‘lik kavanoza 1 tatlı kaşığı tepeleme yoğurt ile tarif daha uygun olur)
7. ay
Bebeğiniz çiğneme hareketlerinin başladığı 7.aydan itibaren pütürlü besinleri yemeğe ve kahvaltıya başlayabilir.
Anne sütü ve ek olarak 2-3 öğün ek besin
Yumurta sarısı ( tam )
Meyve ve sebze suları (hazır meyve ve sebze suları kullanmayınız)
Yoğurt ( ev yapımı )
Muhallebi ( pirinç unu ve su ile yapılmış )
Pekmez ( 1 çay kaşığı kadar )
Ekmek içi
Et ( tavuk eti, balık eti ,kıyma)
Sebze çorbaları veya püreleri ( zeytinyağı ve kıyma kullanılabilir )
Kahvaltı
Kahvaltıya 6-7. aylarda başlanabilir. Kahvaltıyı hazırlarken ekmek içi ,pekmez ,tuzsuz peynir ve yumurta sarısı kullanılabilir. Yeni besinleri kahvaltıya günden güne artan sayı ve miktarda eklemek uygun olur. Böylece hem bebek ek gıdalara yavaş yavaş ve teker teker alıştırılır; hem de eğer alerjik bir etki ortaya çıkarsa bu etkinin hangi gıdadan kaynaklandığı anlaşılabilir.
Örnek olarak;
Bebek bu karışıma alıştıktan sonra çeyrek yumurta sarısı ilave edilir.Yumurta sarısı ile peynir ayrı bir karışım halinde de hazırlanabilir.Yumurta sarısı giderek artıtılarak tam bir yumurta sarısı verilebilir.Yumurta sarısı günde yarım veya gün aşırı 1 tane vermek daha uygun olacaktır.
YAYLA ÇORBASI
İÇİNDEKİLER;
Yapılışı;Pirinç ayıklanır,yıkanır ve su ile haşlanıp,ılımaya bırakılır.Ardından yoğurt ile un karıştırılıp haşlanan pirincin üzerine eklenir.Karıştırılarak pişirilip üzerine yağ eklenir.
TARHANA ÇORBASI
İÇİNDEKİLER;
Yapılışı;Tarhana soğuk su ile ezilir ve karıştırılarak pişirilir.Yağ eklenir.Tarhana acısız olmalıdır.
UYARI:Bebeğin dişleri günde en az 1 kere tülbent ile silinmelidir.Hazırladığınız besinlerde yeşil yapraklı bitkiler varsa,o besin tekrar ısıtılmaz.Tekrarlayan ısıtmalar sonucu besin içindeki nitrit artar.
8.ay
Anne sütü ve ek olarak 3-4 öğün ek besin
Tam yumurta sarısı
Meyve ve sebze suları (hazır meyve ve sebze suları kullanmayınız)
Yoğurt ( ev yapımı )
Muhallebi ( pirinç unu ve su ile yapılmış )
Pekmez ( 1 çay kaşığı kadar )
Et ( tavuk eti, balık eti,dana eti )
Somon, tuna, sardalya, uskumru, ringa balığı gibi yağlı balıklar yüksek oranda omega-3 çoklu doymamış yağ asitleri içerir ve bu yağ asitleri nöro¬motor gelişim için önemlidir.
Sebze çorbaları veya püreleri ( zeytinyağı ve kıyma kullanılabilir )
İyi ezilmiş ev yemekleri ( kıymalı – sebzeli )
Tahıl ve kurubaklagil ezmeleri
Artık çocuğa köfte ve tavuk vermeye başlanabilir.Kıyma ve ekmek içi ile hazırlanan köfte kurutulmadan ızgara yapılır küçük lokmalarla verilir.Tavuk,kıyma şeklinde verebileceği gibi,göğüs haşanıp,didiklenerek de verilebilir.Balık,kılçıksız olmasına çok özen gösterilecek,buğulama veya ızgara şeklinde verilebilir.Artık besinleri püre kıvamına getirmek yerine sadece çatalla ezmek yeterli olacaktır.( Balık bu ayda verilebilse de dünya sağlık örgütünün önerisi cıva kirliliği nedeniyle 1 yaş sonrası başlanmasıdır.)
Kurubaklagiller çok değerli bitkisel protein kaynağıdır.
Sebze çorbasına karıştırılarak verilmeye başlanabilir.Pirinç,patates,havuç ve mercimekle harika bir çorba yapılabilir.
UYARI: Püre şeklindeki yiyeceklere bebeğin çiğneme yeteneğinin kazanıldığı döneme kadar devam edilmeli,daha sonra kıvam dereceli olarak arttırılmalıdır.Besinin kıvamı bebeğin gelişimine uygun değilse,bebek yeterli miktarda besini tüketemez ya da gereken miktarın çok üstünde alır. Ayrıca zamanında pütürlü yiyeceklere alışamayan çocuklar ileride de püre halinde beslenmek isteyeceklerdir.
Bebeğinizi blender bebeği haline getirmeyiniz!
UYARI: Et suyu yada yemeklerin suyu sanıldığı kadar besleyici değildir. Etin kendisinin, yemeğin taneli kısmının verilmesi gerekmektedir.
MERCİMEK ÇORBASI
İÇİNDEKİLER;
Yapılışı;Mercimek ayıklanır,yıkanır ve kaynamakta olan suya salınır.Ateşin altı kısılır,mercimekler yumuşayıncaya kadar pişirilir,yağ eklenir.
PİRİNÇ/MERCİMEK ÇORBASI
İÇİNDEKİLER;
Yapılışı;Mercimek ayıklanır,yıkanır ve kaynamakta olan suya salınır.Yumuşayıncaya kadar pişirilir.yağ eklenir.Çorba,pirinç yerine bulgur konarak da yapılabilir.
NOHUT VEYA KURU FASULYE EZMESİ
İÇİNDEKİLER;
Yapılışı;Nohut ve fasulye ayıklanır,yıkanır ve 8-10 saat süreyle ıslatılır.Islatma suyu dökülür.Yumuşayan nohut ve fasulyenin kabukları soyulur.Üzerini 1-2 parmak geçecek kadar su ilave edilip,yumuşayıncaya kadar pişirilir.Pişen nohut ve fasulye kendi suyunun içinde ezilerek verilir.
8 aylık bebek için örnek menü
Kahvaltı:
Öğle:
İkindi:
Akşam:
Gece:
Uyanınca:
9-12.ay
Bu ayda bebeklerin çiğneme ve yutma hareketleri artık gelişmiş durumdadır. Bebeğe sevdiği besinlerden verilmeli, sevmediği bir yiyecek zorla verilmemelidir. Bebeğiniz artık yavaş yavaş her türlü yiyeceği yiyebilir duruma gelmiştir. Ev yemeklerine tuz katmadığınız ve az yağ kattığınız takdirde, çocuğunuza verebilirsiniz.
Türk mutfağındaki birçok besin çocuklar için besleyicidir. Zeytinyağlılar ,çorbalar, pilavlar ve makarnalar tercih edilebilir.
9-12 aylık Bebek için örnek menü
Kahvaltı:
Ara:
Öğle:
İkindi:
Akşam:
SÜT ÇOCUKLARINDA SAKINILMASI GEREKEN BESİNLER NELERDİR?
Çay: Çay,süt çocukları ve küçük çocuklara önerilmez.İçeriğinde tanen olması,demir ve diğer minaralleri bağlayıcı özelliğinden dolayı demir eksikliğine neden olur.İçine ilave edilen şeker,iştahsızlığa ve diş çürüklerine neden olur.
Bitki çayı: Papatya çayı,yeşil çay v.s bitki çaylarının da demir emilimini azaltıcı etkisi vardır.Aynı zamanda bazı farmakolojik ajanlar içeren bitki çaylarının ,süt çocukları ve küçük çocuklar için güvenirliği konusunda yeterli bilimsel araştırma yoktur.
Bal: Bal,Clostridium botulinum sporlarını içerebilmesi nedeni ile botulizm zehirlenme tehlikesi taşır.Süt çocuklarının mide asidi düzeyi düşük olduğundan bu sporları öldüremez,bu nedenle bir yaşından küçük çocuklara bal önerilmez.
Bakla: Bazı enzim eksikliği olan çocuklarda kanın yıkılmsına neden olabileceği için süt çocukluğu döneminde önerilmez.
Patlıcan: Az miktarda b1-b2 vitamini dışında besleyici yönü yoktur.
Kuru yemişler: Çocukların erişkinler gibi yutma fonksiyonları 5 yaşında gelişir.Bu zamana kadar kabuklu yemişler boğulma tehlikesi doğurabilir.
Kabuklu deniz ürünleri: Ağır maden içerikleri yüzünden verilmez.
Aşırı lifli besinler: 12. aya kadar verilmez.
Yüksek şeker içeriği olan veya tatlandırıcı kullanılmış besinler pastörize edilmemiş peynirler: Besin zehirlenmesine neden olabilir.
Tam pişmemiş yumurta: Besin zehirlenmesine (salmonella enfeksiyonuna )neden olabilir.Yumurtanın beyazı allerji riski nedeniyle 1 yaşından sonra verilebilir.
Katkı maddesi içeren her türlü yiyecek içecek , hazır çorbalar,muhallebiler vs.
1-2 yaş arası Çocuğun beslenmesi
Bu yaşlarda çocuğun aile sofrasına oturup,aynı yiyeceklerden yemesi önemlidir.
Günlük dengeli olarak et, süt, tahıl, meyve, sebze, karbonhidrat ve yağ grubu gıdaları tüketmeleri gerekir.Anne sütü alan bebekler 2 yaşına kadar emzirilebilir.
Diyete yeni eklenen yiyeceklerde dikkatli olunmalıdır. Ekstra eklenen şeker ve tuzdan kaçınılmalıdır.Yemeklere az miktarda iyotlu tuz eklenebilir.1-3 yaş arası çocukların günde 2 gr ‘dan fazla tuz (veya 0,8 gr sodyum)alması önerilmez.
Bu dönemde 350 mg günlük kalsiyum ihtiyacı vardır.250-300 gr süt-yoğurt ve bir kibrit kutusu peynir bu ihtiyacı karşılar.İlk yıldan farklı olarak ,artık inek sütü içecek olarak kullanılabilir. Günlük 1-2 su bardağı süt yeterlidir.Fazla tüketilmesi çocuğun iştahını azaltır, kansızlık ve kabızlık doğurabilir. Yağsız, diyet sütler 2 yaşına kadar kullanılmaz. Yoğurt, kefir, peynir fermente süt ürünüdür. Fermente sütlerin ,sıvı süt ile besin içeriği aynıdır.
Yumurta beyazı ve bal da yavaş diyete eklenir.
Demir ihtiyacı bu dönemde de devam etmektedir.Kırmızı et tüketimine dikkat edilmelidir.
Balik biyolojik yüksek protein ve omega 3 kaynağıdır. Ayrıca, demir ve çinkodan da zengin bir besindir.Tuzlu su balıkları iyi bir iyot kaynağıdır.Haftada 2 kez balık verilmesi önerilir.Balık yağı yemeyen çocuklara balık yağı verilebilir.
Meyve suyu iyi bir c vitamini kaynağıdır.Fazla miktarda tüketilmesi çocuklarda doygunluk hissi yaratacağından diğer besinlere karşı iştahsızlığa neden olur.Diş çürüklerine yol açmakatadır.Bu nedenle,meyve suyunun yerine meyve tüketilmesi daha uygundur.
Büsküvi, kraker gibi hazır satılan yiyeceklerde bulunan koruyucu maddelere, fındık, fıstık kremaları gibi alerjen maddelere dikkat edilmelidir. Çikolata, şeker ,cips, gazlı içecekler gibi abur cubur besinler verilmemelidir.
Unutmayalım ki, çocuklar yeme alışkanlıkları dahil her şeyi,onları yetiştiren büyüklerinden öğrenirler. Çocuklardan istediğimiz sağlıklı beslenme alışkanlığınız kendimiz benimseyip uygulamazsak,çocuğumuzun beslenme eğitiminin yetersiz olacağı bilinmelidir.
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
Can’da Anneliğe Yolculuk